Najważniejszy dokument kończący I wojnę światową, podpisany 104 lata temu pomiędzy Niemcami a Ententą oraz państwami sprzymierzonymi i stowarzyszonymi

Podczas paryskiej konferencji pokojowej, która trwała od 18 stycznia 1919 roku do 21 stycznia 1920 roku, został zawarty Traktat wersalski. Konferencji tej uczestniczyło 27 zwycięskich państw, a Polskę reprezentowali Ignacy Paderewski i Roman Dmowski. Państwa, które poniosły porażkę w I wojnie światowej, takie jak Niemcy, Austro-Węgry, Imperium Osmańskie i Bułgaria, nie zostały dopuszczone do udziału w konferencji. Zamiast tego przedstawiono im traktaty do podpisania.

Po zawarciu traktatu z Niemcami nastąpiło zawarcie dalszych porozumień pokojowych z państwami pokonanymi:

• 10 września 1919 z Austrią w Saint-Germain-en-Laye (traktat pokojowy z Austrią)
• 27 listopada 1919 z Bułgarią w Neuilly-sur-Seine (traktat pokojowy z Bułgarią)
• 4 czerwca 1920 z Węgrami w Trianon[w innych językach] (traktat w Trianon)
• 10 sierpnia 1920 z Imperium Osmańskim w Sèvres (traktat w Sèvres).

Oficjalnymi językami były francuski i angielski. Rząd Francji pełnił rolę depozytariusza traktatu. Pierwsza część traktatu, obejmująca artykuły od 1 do 26, ustanowiła Ligę Narodów, natomiast część XIII (artykuły 387-427) dotyczyła powołania Międzynarodowej Organizacji Pracy, która była związana z Ligą Narodów. Kolejne części traktatu dotyczyły losów Niemiec. Traktat w sumie składał się z 440 artykułów.

Polscy przedstawiciele w Paryżu

Podczas konferencji w Paryżu Polskę reprezentowali premier i minister spraw zagranicznych Ignacy Paderewski oraz Roman Dmowski. Wspierali ich liczni uczeni i politycy, którzy stanowili Delegację Polską.

29 stycznia Roman Dmowski przedstawił polskie stanowisko podczas pięciogodzinnego wystąpienia na posiedzeniu Rady Najwyższej. Jego wystąpienie zrobiło wrażenie na konferencji dzięki doskonałemu improwizowanemu wykładowi, swobodnemu operowaniu faktami i liczbami, oraz potężnej logice argumentów, które narzuciły wiele kwestii, ale nie przekonały w każdym aspekcie.

Rozpatrzeniem polskich wniosków zajęła się Komisja Terytorialna pod przewodnictwem byłego ambasadora Francji w Berlinie Jules'a Cambona.
Kilka dni później do wspomnianej komisji Dmowski skierował dwie noty: o granicach zachodnich Polski i granicach wschodnich.

Dmowski, który wspólnie z Paderewskim złożył pod traktatem pokojowym podpis w imieniu Polski.

Postanowienia odnośnie Polski

Na mocy Traktatu Wersalskiego, Polska otrzymała obszar Poznańskiego (z wyjątkiem Wschowy, Babimostu, Międzyrzecza i Skwierzyny) oraz większą część Prus Królewskich, co łącznie wynosiło 45 463 km² z nieco ponad trzema milionami mieszkańców. Zgodnie z postanowieniami traktatu, utworzono Wolne Miasto Gdańsk. Kwestia przynależności Warmii, Mazur i Górnego Śląska miała zostać rozstrzygnięta poprzez przeprowadzenie plebiscytów. Jeśli chodzi o sprawy finansowe, traktat nie przyznawał Polsce żadnych niemieckich odszkodowań, wręcz przeciwnie, Polska miała pokryć koszty przejęcia państwowego majątku w byłym zaborze pruskim oraz uregulować swoją proporcjonalną część przedwojennego długu Niemiec, co łącznie wynosiło około 2,5 miliarda marek niemieckich.
Dodatkowy tzw. mały traktat wersalski zawierał przepisy dotyczące ochrony mniejszości narodowych i został narzucony, między innymi, Polsce. Nie miał on charakteru powszechnego i nie był wymagany do przyjęcia przez wielkie mocarstwa, a nawet pokonane Niemcy i państwa bałtyckie. Zgodnie z tym traktatem, polski rząd został zobowiązany do zapewnienia pełnego równouprawnienia obywateli wszystkich narodowości i wyznań, pod kontrolą międzynarodową. Zapewniono im swobodę używania rodzimego języka, możliwość zakładania i prowadzenia własnych szkół oraz instytucji kulturalnych. Mniejszości narodowe miały prawo składać skargi do Rady Ligi Narodów.